Kent u dat gevoel? Dat je de eerste klanken van een liedje op de radio of op je afspeellijst hoort en meteen een heerlijke golf van herkenning voelt. Al binnen 0,3 seconden herkent het brein zo’n liedje, ontdekten wetenschappers van onder meer de Universiteit van Oxford. Een duidelijk teken van ‘hoe diep liedjes zich verankeren in ons geheugen’, aldus de onderzoekers.

De liedjes waarnaar we luisterden als tiener of jongvolwassene zijn daarbij vaak favoriet, ontdekten andere Britse wetenschappers. Proefpersonen van verschillende leeftijden keurden hits afkomstig uit verschillende tijdperken, vanaf de jaren vijftig tot recent. Welke liedjes bevielen het beste? Bij welke kregen ze de meest persoonlijke herinneringen? Uitkomst: wie opgroeide in de jaren negentig, kon artiesten als de Spicegirls meer waarderen dan wie jongvolwassene was in de jaren zeventig. Die generatie had juist voorkeur voor muzikanten als Stevie Wonder en Abba, met ook de meeste ‘o ja, toen…’-gevoelens. De piek ligt op 14-jarige leeftijd: een periode met doorgaans veel nieuwe ervaringen vol emoties, waardoor muziek zich mogelijk beter nestelt in het geheugen. 

Wat doet samen zingen met een mens? Vraag het aan Erik Scherder, hoogleraar neurowetenschappen en auteur van het boek Singing in the brain, en hij geeft meteen enthousiast een minicollege. Te beginnen met hoe diep gewordteld zingen is in de menselijke evolutie. ‘Mensen hadden klaken en ritme voordat we over taal beschikten. Vaders en moeders gaan bij hun pasgeboren kinderen haast vanzelfsprekend zingen en neuriën om ze te kalemeren: het dempt angst en somberheid, geeft je een gevoel van saamhorigheid.

Zweedse wetenschappers zagen in een experiment bij zangers de hoeveelheid oxytocine toenemen in het bloed. Dit ‘knuffelhormoon’ staat erom bekend dat het ontspant en helpt om sociale banden te versterken. Dat gebeurt natuurlijk niet alleen bij zingen, dus het is oppassen om zingen meteen magische kwaliteiten toe te dichten, maar daarover later meer. Bij het Zweedse experiment zeiden de proefpersonen na afloop van de zangles zich energieker en relaxter te voelen. Dit gold alleen voor de amateurzangers, mogelijk mede omdat de professionals zich meer druk maakten om het prestatie-element.

Met grote groepen kunnen samenwerken: het is een cruciale eigenschap in de menselijke evolutie. Samen zingen speelde daar mogelijk een rol bij, schrijven Britse onderzoekers in vakblad Evolution and Human Behavior. Voor hun onderzoek vergeleken ze kleine koren van enkele tientallen deelnemers met ‘megakoren’ waarbij de kleine koren werden samengevoegd tot een groep van meer dan 230 zangers. Hoe sterker ervaar je de band met de andere koorleden, vroegen de onderzoekers voor aanvang en anderhalf uur na het zingen.

In de kleine koren voelde men de sterkste band met elkaar; niet zo gek, die kenden elkaar al. Maar in die grote koren, vol mensen die elkaar nog nooit ontmoet hadden, trad de grootste sprong op in de band die de zangers met elkaar voelden. Volgens de onderzoekers een teken dat muziek een belangrijke rol speelt bij het creeëren van ‘grote samenhangende groepen dan waar andere primaten toe in staat zijn’.

De kracht van samen zingen in een koor zit volgens Pijnenborg in een aantal elementen. te beginnen met het samenkomen op een vast moment. ‘Veel mensen met een ggz-problematiek hebben moeite zichzelf te activeren. Een koorrepetitie waar een dirigent en endere deelnemers op je rekenen, kan dan met dat duwtje in de rug zijn.’

Verder vertellen de koorleden in interviews dat zij ervan genieten bij een club te horen, samen iets moois te maken. ‘Na elke repetitie of optreden komt iedereen met een opgeheven hoofd naar buiten. De dirigent zegt altijd tegen de koorleden: als je je niet goed voelt, kom dan juist wél.’

Ook Scherder wijst op samenzang als hulpmiddel in zware tijden. Zo verzamelde zich na de bomaanslag in Manchester bij een concert van Ariana Grande in 2017 een menigte rouwende Britten. Een vrouw begon Don’t Look Back in Anger van Oasis te zingen, waarna honderden spontaan inhaakten. Scherder: ‘Vergelijkbare taferelen zag je in Duitsland en Parijs na aanslagen. Je hoort en voelt: ik ben niet alleen in mijn leed, we staan er samen voor.’

Een koor is een sociale snelkookpan, blijkt ook uit onderzoek van de Universiteit van Californië. Twaalf ouderencentra deden mee aan een experiment waarbij senioren een half jaar wekelijks zongen in een koor. Vergeleken met een controlegroep (die op een wachtlijst stond) zeiden de amateurzangers zich minder eenzaam te voelen en meer zin in het leven te krijgen. De onderzoekers noemen zingen in een koor dan ook als relatief goedkope manier om het welzijn te vergroten.

Misschien dat zingen in een koor zelfs een therapeutisch effect heeft, oppert Marieke Pijnenborg, hoogleraar klinische psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bij GGZ Drenthe volgt ze een onderzoek popkoor Enjoy, met zangers met een psychiatrische aandoening, zoals schizofrenie. ‘In de psychiatrie wordt veel gesproken, heel veel. Maar soms zijn cliënten niet van die praters of hebben ze bij jarenlange behandeling alles wel gezegd over hun aandoening. Praten kent sowieso z’n beperkingen, samen iets dóén heeft absoluut ook een belangrijke therapeutische waarde.’

(…)

In Houten dirigeert Emily van Orsouw diverse popkoren. Gevraagd naar een van haar dierbaarste momenten van samenzang, moet Van Orsouw terugdenken aan de coronaperiode. ‘Mochten we ineens niet meer samen zingen omdat zingen iets onveiligs was geworden, vre-se-lijk.’ Ze fietste zo snel mogelijk bij koorleden thuis langs om apparatuur en software te installeren om samen via het scherm te kunnen blijven zingen. Alles om de boel bij elkaar te houden. Al haalt zo’n ervaring het natuurlijk niet bij samen in één ruimte zingen. Van Orsouw: ‘Ik krijg kippenvel als ik terugdenk aan het moment toen dat eindelijk weer kon. We zongen Elton John. I’m still standin’ better than I ever did/Lookin’ like a true survivor, feelin’ like a little kid.’